İnsan zihni çok karmaşık bir şekilde işlemektedir. Gelişim aşamalarında karşılaşılan zorluklar, bilişsel yetiler, duygu durumu gibi faktörler kişilerin gündelik hayatta farklı alanlarda ortaya koydukları performansı etkilemektedir. Bu durum kimi zaman okul, kimi zaman iş, kimi zaman da kişiler arası ilişkilerde zorlayıcı bir boyuta gelebilmektedir. Gündelik hayatta bu şekilde zorluklar yaşayan kişilerin farklı alanlardaki fonksiyonlarının standart testler ile değerlendirilmesi, kişilerin becerilerinin farklı boyutları hakkında bilgi sahibi olmalarına olanak tanımaktadır. Her bireyin çok iyi ve görece daha zayıf olduğu fonksiyon alanları bulunmaktadır. Kendisi ile ilgili tablo hakkında fikir sahibi olan bireyler kuvvetli oldukları alanları zorluk çektikleri alanları telafi etmek için kullanabilmektedirler.
Ema Bahçelievler Psikolojik Danışmanlık Merkezi bilişsel, duygusal ya da gelişimsel alanlardaki yeti yelpazesini görebilmek için bu alanlara özgü farklı testler kullanılmaktadır. Bu testler, kişinin ihtiyacına göre şekillendirilmektedir. Örneğin, akademik alanda zorluk yaşayan bir öğrencinin zorluğunun nerede odaklandığı ya da bu zorluğun destek/tedavi gerektiren bir boyutta olup olmadığı konusunda bilgi edinmek için standart testlere ihtiyaç duyulmaktadır. Ya da işlerini organize etmekte zorluk çeken bir yöneticinin bu alandaki zorluklarının temelinde yatan ana unsurların neler olduğu ve nasıl bir destek sistemi ile güçlendirebileceği konusunda testlerden elde edilecek bilgiler önemli ipuçları verebilir.
Test uygulama konusundaki kritik eşik, kişinin gündelik hayatını fonksiyonel bir şekilde devam ettirmesini engelleyen bir sorununun olup olmamasıdır. Böyle bir sorunun çözümüne ilişkin belirlenecek tedavi planlamasında test sonuçlarının işe yarayacağı bir klinisyen tarafından düşünülüyorsa test uygulanması uygundur. Bir uzman tarafından test yapmanın gerektiğine yönelik görüş olmaksızın, normal performans gösteren ve herhangi bir zorluğu bulunmayan kişilere test uygulaması yapılmaz. Ema Bahçelievler Psikolojik Danışmanlık Merkezi bu konuda değerlendirme yaparak uygulamanın gerekliliği konusunda yardımcı olmaktadır.
Testler genel olarak erken çocukluk (6 yaş altı), çocukluk/ergenlik ve yetişkinlik dönemlerinde farklılık göstermektedir. Değerlendirilecek kişinin yaşına uygun test uygulaması yapılır. Çocukluk dönemi için bu durum aylara göre bile farklılık göstermektedir.
Ölçtükleri fonksiyon alanına göre testler aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir:
1. Bilişsel Değerlendirme:
Bilişsel fonksiyonların genel olarak ne şekilde işlediğini gösteren testler bu grup altında toplanır. Bu fonksiyonlar arasında zekâ, yürütücü işlevler, hafıza gibi temel fonksiyonlar yer almaktadır. Bu fonksiyonların değerlendirilmesi için nöropsikolojik testler kullanılmaktadır.
Bu alanda kullanılan testler arasında en çok bilinen WISC-R, WISC IV, WAIS-R zekâ ölçekleridir. WISC testleri özellikle okul çağı çocuklarının yaşamakta olduğu akademik ve davranışsal zorluklara ilişkin tedavi planlamasında kullanılır. Bunun yanı sıra hafıza ve yürütücü işlevlere ilişkin birçok farklı test ile desteklenebilir.
WAIS-R ise yetişkinlerin yaşadığı nöropsikolojik zorlukları değerlendirmede kullanılan en temel testlerden biridir. Nörolojide yardımcı muayene yöntemlerinden biri olan bu değerlendirme beyin- davranış ilişkisi temelini kurma amacıyla yapılmaktadır.
Testler; dikkat, otokontrol, öğrenme ve bellek, soyutlama, karmaşık görsel algılar ve dil gibi karmaşık davranışlarımızı değerlendirerek beynin ilgili bölgelerinin muayenesine katılmış olur. Psikiyatrik ve nörolojik hastalıkların temelinde kognitif işlevlerde azalma olabilmektedir ve o alanı belirlemek tedavinin önemli bir parçası olmaktadır.
• Yetişkinlikte Nöropsikolojik Değerlendirme Ne Zaman ve Hangi Amaçla İstenilir?
o Ayırt edici Tanı Koyma Amacıyla:
Demansın erken dönemlerinde demansiyel bir sürecin başlayıp başlamadığı değerlendirilebilir ve farklı demans türlerinin ayırt edilmesine yardımcı olur. Bazı depresyon olgularında da sıklıkla unutkanlık gözükebileceğinden, depresyon ve organik demansın ayırt edici tanısında da nöropsikolojik değerlendirme etkili olmaktadır.
o Hastalığın İzlenmesi Amacıyla:
Hastalığın seyrinin izlenmesi, tedavinin planlanması ya da tedavinin değerlendirilmesi amacıyla da nöropsikolojik değerlendirme talep edilebilir. Bu değerlendirmenin belli aralıklarla tekrarlanması, nörolojik hastalığın ne yönde geliştiğini; bu gelişmenin hızını göstermektedir.
o Rehabilitasyonun Planlanması Amacıyla:
Kaybedilen ya da zedelenen bilişsel işlevin rehabilitasyonunun nasıl yapılacağını planlamada nöropsikolojik değerlendirmeden yararlanılmaktadır. Hastanın o anki durumunu, nelerin kaybolduğunu ya da nelerin ne yönde bozulduğunu bilmek hastanın durumuna uygun bir rehabilitasyon planı belirlemede gerekli olmaktadır.
2. Duygusal Değerlendirme:
Kişilerin zihinsel fonksiyonları sadece zekâ, hafıza gibi bilişsel becerilerinin kapasitesine bağlı olarak işlememektedir. Bilişsel becerileri çok yüksek kişilerin bile zaman zaman bu becerilerini yeterince iyi kullanamayabildikleri görülmektedir. Çünkü duygu durumumuz, genel fonksiyonlarımızı etkileyebilecek/baskılayabilecek bir güce sahiptir. Örneğin kaygı, birçok kişinin normalde ortaya koyabileceği akademik performansı gölgeleyebilmektedir. Bu nedenle, duygu durumumuza ilişkin bir değerlendirme ile yaşanılan zorlukların nereden kaynaklandığına ilişkin bir ayrıştırmaya gidilmesi gerekebilir.
Bu alandaki değerlendirmeler için problemin niteliğine göre kimi zaman Rorschach ve Tematik Algı Testleri (TAT, CAT) gibi projektif testler, kimi zaman da Beck Depresyon Envanteri, Hamilton Kaygı Ölçeği gibi standartlaştırılmış ölçekler kullanılmaktadır.
3. Gelişim Değerlendirmesi:
Özellikle okul öncesi çocuklar için nöropsikolojik ve duygusal değerlendirmeler ile gelişim basamaklarının değerlendirmesi iç içe geçmiş durumdadır. Çocukların dil, sosyal, ince ve kaba motor gelişimleri ile uyum davranışları bu değerlendirmelerin ana unsurlarını oluşturmaktadır. Bu yaş grubu için yaşıtlarından geride olduğu tespit edilen alanların geliştirilmesine yönelik çalışmaların planlanması, ileriki yaşlarda ortaya çıkacak sorunları önleyici nitelikte olacağından ayrı bir önem taşımaktadır.
Ema Bahçelievler Psikolojik Danışma Merkezi bu alandaki değerlendirmeler için Denver, AGTE gibi gelişim değerlendirme araçları kullanılmaktadır. Ayrıca, bu dönem çocukların okul yaşantısına hazır olup olmadıklarının da irdelendiği bir dönemdir. Okul yaşına geldiği halde okula hazır olup olmadığı konusunda soru işareti bulunan çocukların değerlendirilmesi için Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeği uygulanmaktadır.
Uygulama:
Yukarıda belirtilen alanlardaki testlerin uygulaması aşağıdaki aşamaları içermektedir.
Aşama Yapılanlar Uygulama Alanı Yaklaşık süre (en az)
İlk değerlendirme Başvuran kişinin şikâyetlerinin anlaşılması, ihtiyaçlarının belirlenmesi için değerlendirme seansı yapılmasını içerir. Çocuklar için hem çocuk hem de aileden bilgi alınması gerekebileceği için birden fazla görüşmeye ihtiyaç duyulabilmektedir.
Başka bir uzman tarafından yönlendirme durumlarında bu görüşme sadece bir saatlik tanıma saati ile tamamlanabilmektedir. Danışan görüşmesi 1 Seans
Koşullara göre belirlenmek üzere en az bir çocukla, bir de aile ile görüşme
Değerlendirme araçlarının belirlenmesi Sunulan tabloya göre uygun olacak değerlendirme araçlarının belirlenmesi Uzman çalışması 1-2 saat
Test uygulaması Belirlenen değerlendirme araçlarının uygulanmasını içerir. Birçok değerlendirme aracı en az 2 saatlik blok zamanlara ihtiyaç duymaktadır. Kapsamlı bir değerlendirme için bu şekilde iki oturum gerekebilmektedir. Danışan görüşmesi 2-4 saat
Test sonuçlarının değerlendirilmesi Uygulanan testlerin puanlanması ve sonuçların hesaplanmasını içerir. Uzman çalışması 1-3 saat
Rapor yazımı Elde edilen sonuçların klinik gözlemler ile birleştirilerek rapor şekline getirilmesini içerir. Uzman çalışması 2-4 saat
Sonuçların paylaşımı Test sonuçlarının testin uygulandığı kişi ya da ebeveyni ile paylaşılmasını içerir. Test sonuçları rapor halinde iletiliyor olmasına rağmen sonuçların bildirildiği seans özel olarak önem taşımaktadır. Testin içeriğini bilen ve uygulamasını gözlemleyen birincil kişiden sonuçların dinlenmesi, bu sonuçların gündelik hayatta yaşanan sıkıntılar ile eşleştirilerek olası çözüm önerileri oluşturma konusunda fayda sağlamaktadır. Geribildirim seansı 1 seans
Ema Bahçelievler Psikolojik Danışmanlık Merkezi olarak objektif ve projektif testler aracılığıyla bilişsel değerlendirme, duygusal değerlendirme ve gelişim değerlendirmesi yapılmaktadır. İletişime geçerek Bahçelievler ve Bakırköy lokasyonlarında psikolog tarafından Ema Bahçelievler Danışmanlık Merkezi tarafından bilgi aabilirsiniz.